Nadat de schoonvader van Jessica* was overleden, namen de kinderen een notaris in de arm om de aangifte voor de erfbelasting in te dienen. Ze schrokken van de uitkomst van zijn berekening en vroegen om opheldering. Toen een andere notaris er nog eens naar keek, bleek dat er fouten waren gemaakt. ‘Erg slordig’, zegt Jessica. ‘Gelukkig zijn wij er op tijd achter gekomen. Maar als je iets minder verstand hebt van financiën of door omstandigheden de aangifte niet goed kunt controleren, heb je wel een probleem.’

Hoewel deze blunder een uitzondering is en de ene notaris natuurlijk niet de andere is, laat het wel zien hoe ingewikkeld de afhandeling van een erfenis kan zijn; zelfs voor deskundigen. Er komt na een overlijden ontzettend veel af op nabestaanden: er moet een uitvaart worden geregeld, bankrekeningen worden geblokkeerd, verzekeringen opgezegd, spullen verdeeld en dan staat ook nog de Belastingdienst op de stoep. In die enorme lijst van handelingen is een fout snel gemaakt.

1. Tijd
Een van de grootste vijanden van nabestaanden is tijd. Een erfenis wordt pas acht maanden na overlijden rentedragend. Toch kan het gebeuren dat u al vóór het verstrijken van die periode belastingrente bent verschuldigd. De oorzaak is een venijnige passage in de belastingwetgeving waarbij niet de datum van betalen telt, maar de dagtekening van de aanslag, vermeerderd met zes weken.

Als uw naaste op 1 december is overleden, wordt de erfenis pas op 1 augustus rentedragend. Maar wie op 25 juni aangifte doet, op 25 juli een voorlopige aanslag ontvangt en nog diezelfde dag de verschuldigde belasting overmaakt, krijgt toch belastingrente opgelegd. Immers, als bij de datum van de aanslag (25 juli) zes weken worden opgeteld, rolt er 5 september uit de bus en dat is ná 1 augustus. De belastingrente bedraagt momenteel 4%, dus dat kan behoorlijk in de papieren lopen.

Om belastingplichtigen niet de dupe te laten worden van vertragingen bij de Belastingdienst, is de termijn waarover rente wordt berekend wel begrensd op 19 weken na ontvangst van de aangifte. Wilt u belastingrente voorkomen, doe dan binnen circa 3,5 maanden aangifte. Is dit niet haalbaar, dien dan bij de Belastingdienst een verzoek in voor een voorlopige aanslag erfbelasting.

2. Het testament
Ook het testament kan leiden tot misverstanden, merkt Aniel Autar, mede-eigenaar van Kooijman Autar Notarissen Adviseurs & Juristen in Rotterdam. ‘Veel erfgenamen denken ten onrechte dat een oud testament door nieuwe wetgeving wordt overruled. Nieuwe wetgeving is echter alleen van toepassing voor mensen zonder testament.’ Ook andere wetswijzigingen kunnen tot tegenvallers leiden. ‘Fiscale constructies die ooit zijn opgezet om erfbelasting te besparen, kunnen door veranderde fiscale wetgeving een heel andere uitwerking hebben.’

Autar adviseert daarom het testament periodiek tegen het licht te houden. ‘Het is een misverstand om te denken dat een testament voor het leven is geschreven. De omstandigheden kunnen wijzigen, waardoor een herziening noodzakelijk is. Zo is de omvang van de legitieme portie vanaf 2003 veranderd. Als je in je testament hebt aangegeven dat iemand alleen recht heeft op de legitieme portie, vloeit er in beginsel meer naar die erfgenaam dan vroeger. Maar als je je stiefkinderen ook tot erfgenaam benoemt, is nu de legitieme portie van de eigen kinderen minder. Ook als de aangewezen executeur wilsonbekwaam wordt of overlijdt, is een aanpassing nodig.’

3. De executeur
Een executeur wordt aangewezen door de erflater bij testament. ‘Vaak wordt er bij een executeur gedacht aan degene die alleen de erfenis afwikkelt, maar er bestaan drie varianten van executeurschap’, zegt Marty Hamburger, advocaat bij Hamburger Advocaten in Amstelveen. ‘In een testament kunnen één of meerdere executeurs worden benoemd, aan wie een bevoegdheid wordt toegekend. Die bevoegdheid bestaat ofwel alleen uit het regelen van de begrafenis, ofwel alleen uit het beheren van de nalatenschap met of zonder een beschikkingsbevoegdheid, ofwel uit het afwikkelen van de erfenis.’

Soms botst het tussen de executeur en de erfgenamen, maar een executeur van zijn taak ontheffen, is niet eenvoudig. Dit is een taak van de kantonrechter, die de executeur alleen mag ontslaan op grond van ‘gewichtige redenen’. Volgens Hamburger moet per geval worden beoordeeld of die grond aanwezig is. ‘Hiervan kan bijvoorbeeld sprake zijn als de executeur informatie achterhoudt, waardoor de legitimaris zijn of haar legitieme portie niet kan berekenen. Of als de executeur jaren na de dood van de erflater nog steeds geen adequate boedelbeschrijving heeft opgesteld.’

4. Schulden
Als erfgenaam kunt u voor een onaangename verrassing komen te staan als er in de nalatenschap een schuld opduikt. Heeft u de erfenis zuiver aanvaard, dan bent u daar met uw privévermogen voor aansprakelijk. Het is daarom van groot belang om eerst de financiële situatie van de overledene goed in kaart te brengen voor u een beslissing neemt.

Wie een nalatenschap krijgt, heeft drie opties: zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden of verwerpen. Bij een zuivere aanvaarding accepteert u de volledige erfenis, inclusief eventuele schulden. Aan de andere kant van het spectrum staat verwerpen. Hierbij wordt u geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. U ontvangt niets, maar bent ook niet aansprakelijk voor eventuele schulden. Bedenk wel dat de nalatenschap dan als een hete aardappel doorschuift naar uw kinderen.

Is de uitkomst onder de streep onbekend, dan is beneficiaire aanvaarding een verstandige optie. U accepteert de erfenis dan alleen als deze positief is. Dit brengt veel rompslomp met zich mee. Zo moet er een boedelbeschrijving en een lijst met vorderingen worden opgesteld. Bij een negatieve nalatenschapsboedel is daarnaast een gang naar de kantonrechter verplicht. Maar daar staat tegenover dat u bij een eventueel tekort niet aansprakelijk bent.

Het is bij beneficiaire aanvaarding wel van groot belang om de wettelijke vereffeningsprocedure nauwgezet te volgen. Anders loopt u het risico dat u geacht wordt de erfenis zuiver te hebben aanvaard, waardoor u alsnog met uw privévermogen aansprakelijk wordt voor de schulden uit de nalatenschap.

Op 1 september is de wet voor erfgenamen wel op twee punten versoepeld. Waar voorheen het weghalen van een fotolijstje al kon worden beschouwd als een signaal voor zuivere aanvaarding, kan dit nu alleen nog maar als u goederen verkoopt, daarmee waarde onttrekt aan de schuldeisers en hen zo benadeelt. Een huurhuis leeghalen en de spullen in de opslag doen, is dus geen probleem. Maar pinnen met de bankpas van de overledene kan wèl riskant zijn, waarschuwt Hamburger. ‘Dit is niet toegestaan. Bovendien, als er schuldeisers in het spel zijn en zij hierdoor worden benadeeld, kan die handeling worden uitgelegd als een zuivere aanvaarding.’ Zij adviseert om de bankrekening met rust te laten tot een verklaring van erfrecht is verkregen.

De tweede wetsaanpassing is dat u de rechter mag verzoeken om een zuivere aanvaarding om te zetten in een beneficiaire aanvaarding, als u wordt geconfronteerd met een onverwachte schuld. Voorwaarde is wel dat dit binnen drie maanden na ontdekking van de schuld gebeurt. Ook moet het gaan om een schuld die u met enige inspanning niet kon ontdekken. Een hypotheek- of belastingschuld valt daar niet onder.

Juist hierop kunnen erfgenamen hun neus lelijk stoten, waarschuwt Autar. ‘De wet is uitsluitend bedoeld voor schulden die je niet kon voorzien. Bijvoorbeeld als je vader een oude schuld had en de schuldeiser zich vlak voor het verstrijken van de verjaringstermijn plotseling meldt.’ Omdat de nieuwe wet nog vers is, moet jurisprudentie uitwijzen wat precies wel en wat niet onder de onderzoeksplicht valt. ‘Van erfgenamen wordt verwacht dat ze actief op onderzoek uitgaan’, zegt notaris Autar.

5. De eigen woning
Ongeveer één op de drie nalatenschappen bevat een eigen woning. De grondslag voor de erfbelasting is niet de verkoopprijs, maar de woz-waarde, die is opgesteld door de gemeente. U mag kiezen of u de woz-waarde opvoert van het jaar van overlijden of van het jaar erna. Door de laagste waarde te nemen, kunt u de erfbelasting drukken. Is de woz-waarde in uw ogen te hoog, dan heeft u het recht om bij de gemeente een nieuwe beschikking aan te vragen, waar u vervolgens tegen in bezwaar kunt.

Ook hier kan de tijd uw vijand zijn. Lukt het niet de woning binnen acht maanden te verkopen, dan bent u erfbelasting verschuldigd, terwijl de waarde nog in de stenen zit. Bovendien lopen de overige lasten gewoon door, zoals onroerendezaakbelasting en waterschapsbelasting, verzekeringen en energiekosten. Kunt u de erfbelasting niet ophoesten, dan is het mogelijk een jaar uitstel aan te vragen. U bent dan wel belastingrente verschuldigd.

Wees alert voor eventuele hypotheekschulden. Hiervoor bent u aansprakelijk, als u de erfenis zuiver aanvaardt. Is onzeker of het huis bij verkoop voldoende oplevert om het gat te dichten, overweeg dan beneficiaire aanvaarding.

6. Waardering van de inboedel
Een ander heikel punt is de waardering van de inboedel.

Veel erfgenamen geven de nieuwwaarde op.
Ze betalen hierdoor onnodig veel belasting, want de Belastingdienst gaat uit van de economische waarde: het bedrag dat u voor de goederen zou krijgen als u deze bijvoorbeeld op Marktplaats zou aanbieden.

7. Late schenkingen
Veel mensen schenken liever met de warme dan met de koude hand. Toch kan een warme schenking — schenken bij leven dus — ontaarden in een koude douche. Schenkingen die binnen 180 dagen voor het overlijden zijn gedaan, moeten namelijk bij de erfenis worden opgeteld. Dit geldt niet voor de eenmalig verhoogde schenking.

*De naam is om privacyredenen geanonimiseerd

Bron: FD 3 december 2016: Jasperien de Weerdt