Het komt regelmatig voor: kinderen die geen contact meer hebben met hun ouders en via via horen dat hun langstlevende ouder is overleden. Soms pas jaren later. Als ze dan bij de notaris informeren naar het testament, blijken ze te zijn onterfd. De geschiedenis die eraan voorafging, is vaak hetzelfde: gevoelens van miskenning, ruzie, wederzijds wantrouwen en verbroken contact. De ouder uit zijn ongenoegen over de zoon of dochter in zijn testament door hem of haar te onterven. Iets wat de notaris na het overlijden van de ouder kan melden aan het betreffende kind, maar dat is niet verplicht.
Een deel van de onterfde kinderen legt zich neer bij de feiten, omdat ze niets meer met de familie te maken willen hebben. Een ander deel komt in het geweer. Uit emotie, principe of omdat het om een grote nalatenschap gaat.
Stappen ondernemen heeft in ieder geval zin, want een onterfd kind staat nooit helemaal met lege handen, legt notaris Erna Kortlang, partner bij TeekensKartens Advocaten Notarissen in Leiden, uit. „Je houdt altijd recht op je zogeheten legitieme portie, dat is de helft van het deel van de nalatenschap waar je als niet-onterfd kind recht op zou hebben gehad.” Maar die legitieme portie komt niet automatisch naar je toe. Het onterfde kind moet wel in actie komen, waarschuwt Kortlang. En wel binnen vijf jaar na het overlijden van de ouder.
Waar te beginnen als je aanspraak wil maken op die legitieme portie? Ga allereerst na waar je ouder is overleden en informeer bij de rechtbank in dat arrondissement wie de zogeheten boedelnotaris was van de overledene. Neem contact op met die notaris en vraag of je als erfgenaam in het testament voorkomt. Zo niet, legt Kortlang uit, en je wilt je legitieme portie toch opeisen, dan zul je de omvang van de nalatenschap moeten zien te achterhalen: hoeveel geld stond er op de bank, voor hoeveel is het huis verkocht, de auto, et cetera?
Banken en Kadaster kunnen daarbij behulpzaam zijn. De wet schrijft voor dat je inzicht moet krijgen in alles wat nodig is om je legitieme portie te berekenen. „Overigens kan een onterfd kind (of kleinkind) alleen geld opeisen en niet het schilderij dat hij altijd zo mooi vond of de zeilboot waaraan hij zulke leuke herinneringen heeft”, aldus Kortlang.
Hoe later, hoe lastiger
Er zit echter nóg een lastige kant aan het bepalen van de legitieme portie: ook de schenkingen die in de vijf jaar voor het overlijden zijn gedaan aan derden en de schenkingen die levenslang zijn gedaan aan de andere erfgenamen, tellen mee bij de waardebepaling van de nalatenschap. „En dan gaat het niet om het lidmaatschap van de VPRO, 50 euro voor een verjaardag of de contributie aan Natuurmonumenten”, vertelt Kortlang, maar om „substantiële schenkingen die zichtbaar zijn op bankafschriften.” En ook legaten – schenkingen per testament – tellen mee. „Als je je kind wil onterven, heeft het dus geen zin om je vermogen uit te hollen door heel veel geld weg te schenken.”
Hoe langer het onterfde kind wacht met de aanspraak op zijn legitieme portie, hoe lastiger het wordt, zegt Kortlang. „Een boedel is dan vaak al verdeeld tussen de erfgenamen en het geld is uitgegeven aan een nieuwe keuken of een verre reis. Als de erfgenamen echt niet willen meewerken, dan kan er in het uiterste geval beslaglegging volgen om toch de legitieme portie bij elkaar te krijgen waar het onterfde kind recht op heeft.”
Petra Knoppers, advocaat bij kantoor SmeetsGijbels in Amsterdam, maakt het „zeer regelmatig” mee dat een onterfd kind zich bij haar meldt om de legitieme portie los te krijgen. Blijven de erfgenamen bij hun afwijzing, dan rest niets anders dan een gerechtelijke procedure die, zonder beroep en zonder eventuele cassatie mee te rekenen, al gauw zes tot twaalf maanden duurt. „Als de rechter een positief vonnis velt, kan het onterfde kind het bedrag alsnog verhalen op de erfgenamen.”
Maar hoe krijg je als onterfd kind inzicht in de boekhouding van je overleden ouders, als de erfgenamen zich afwerend opstellen? Knoppers: „Ook daarin kan de rechter een rol spelen. Vaak wordt beslist dat bijvoorbeeld de aangifte erfbelasting, bankafschriften of andere documenten moeten worden verstrekt. Maar de rechter kan ook een deskundige aanwijzen om boekenonderzoek te doen, of zelfs getuigen oproepen.” Overigens moet het onterfde kind zélf ook openheid geven over schenkingen die hij of zij gedurende zijn of haar leven van de ouders heeft gekregen, zegt Knoppers. „Want ook die tellen mee bij de berekening van de legitieme portie.”
Bloedband
En hoe zit het met niet-erkende kinderen? Ook zij kunnen aanspraak maken op hun legitieme portie, zegt notaris Kortlang, mits via DNA-onderzoek de bloedband bewezen is. „Heeft de overleden ouder dan in zijn testament staan dat hij alles nalaat aan ‘partner en kinderen’, dan geldt het niet-erkende kind zelfs als volledig erfgenaam.”
Worden de erfgenamen bij naam genoemd en staat het niet-erkende kind niet in het testament, dan kan hij of zij toch zijn legitieme portie opeisen – de helft van het reguliere erfdeel. Notaris Erna Kortlang: „De omvang van de nalatenschap is niet altijd belangrijk voor degene die zijn deel opeist. Wel de pijn van het onterfd zijn, iets wat vaak wordt ervaren als de ultieme afwijzing van een ouder.”
3 X AANSPRAAK MAKEN OP DE ERFENIS
1. Probeer altijd eerst in goede harmonie met de erfgenamen je legitieme portie te regelen. Dat kan bijvoorbeeld met een mediator. Een gerechtelijke procedure brengt voor beide partijen advocaatkosten met zich mee.
2. Wil je via de rechter je legitieme portie opeisen, weeg dan goed af hoeveel dat je gaat kosten. Als je terechtkomt in een lange gerechtelijke procedure kunnen de kosten wel eens hoger zijn dan de baten.
3. Heb je als broers en zussen te maken met een broer of zus die is onterfd, overweeg dan om zijn of haar legitieme portie opzij te zetten voor het geval de onterfde deze binnen vijf jaar opeist. Dat voorkomt veel geruzie en advocaatkosten.
Friederike de Raat , 9 maart 2018, Bron: NRC